Sau đại chiến, một quốc gia vốn được xem là đế chế hùng mạnh ở Bắc Âu buộc phải nhịn nhường vị thế cho nước Nga của Peter Đại đế.
Bộ binh Nga của Peter Đại đế (trái) đối đầu mang bộ binh Thụy Điển của vua Charles XII trong đại chiến Bắc Âu. Ảnh minh họa: Weapons and Warfare
Từ cuối thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 18, Thụy Điển là cường quốc thống trị vùng Baltic và thường xuyên mở rộng lãnh thổ. Điều này khiến cho một số nước ở vùng Baltic bất mãn. Hệ quả là đại chiến Bắc Âu, kéo dài từ năm 1700 đến năm 1721, nổ ra giữa Thụy Điển của vua Charles XII và một liên minh do Peter Đại đế (Nga) dẫn đầu. Mời độc kém chất lượng theo dõi loạt bài để biết diễn biến chính, một số trận nổi bật và kết cục của đại chiến. |
Theo trang History Learning Site, đại chiến Bắc Âu có thể phân ra thành 5 giai đoạn: 1700-1706, 1707-1709, 1709-1714, 1714-1718 và 1718-1721.
Dù đại chiến Bắc Âu bắt đầu vào năm 1700, nhưng duyên do dẫn tới đại chiến đã manh nha từ những năm 1690. Trong giai đoạn 1697 - 1699, một liên minh chống Thụy Điển được ra đời gồm các thành viên là Nga, Đan Mạch và Ba Lan. Cả 3 nước này đều cho rằng nhà vua trẻ Charles XII sẽ dễ mệnh chung phục hơn. Đồng thời, 3 nước này chung ý kiến rằng Thụy Điển những năm 1690 ko còn mạnh như trước.
Vua Frederik IV của Đan Mạch muốn giành lại Scania và 1 số vùng bờ cõi khác trên đất ngay tắp lự mà nước này để mất vào tay Thụy Điển trong thế kỷ 17. Đan Mạch cũng muốn loại quân đội Thụy Điển khỏi công quốc Holstein-Gottorp - một vùng bờ cõi vệ tinh của Thụy Điển.
Augustus II, vua của Ba Lan, muốn chinh phục Livonia - 1 vùng ở bờ đông của Biển Baltic - để chấm dứt mãi mãi vị trí cai trị kinh tế của Thụy Điển ở vùng Baltic. Augustus II muốn tăng trưởng công nghiệp của Ba Lan bằng cách sử dụng nguyên liệu thô của nước này và phương pháp kinh tế của vùng Sachsen (thuộc Đức ngày nay). Tuy nhiên, điều này ko thể hiện thực hóa lúc Thụy Điển vẫn là đối thủ thương mại đáng gờm của Ba Lan ở Baltic.
Peter Đại đế của Nga chỉ đơn giản muốn với 1 chỗ đứng ở khu vực Baltic thời điểm đấy vì Moscow chưa có tăm tiếng ở đây. Trái ngược, Thụy Điển là đế chế hùng mạnh của khu vực Baltic, có các vùng như Karelia, Ingria và Estonia - chặn đà lớn mạnh của Nga về phía tây.
Kết nối liên minh chống Thụy Điển này là 1 số quý tộc chống Thụy Điển sống ở Livonia - công quốc ở bờ đông biển Baltic ban đầu thuộc kiểm soát của Ba Lan nhưng sau rơi vào tay Thụy Điển.
Johann Reinhold von Patkul, 1 quý tộc gốc Đức ở Livonia, bị tước mất quyền tự trị "cha truyền con nối" cho dù vua Charles XI của Thụy Điển từng hứa hẹn công nhận quyền lợi của Livonia. Giới quý tộc của Livonia cử phái đoàn tới đế kinh Stockholm để thắc mắc. Patkul là 1 thành viên của phái đoàn này. Tuy nhiên, chuyến đi ko được như ý lúc Patkul không những ko đạt yêu cầu, còn bị Thụy Điển kết án xử tử vắng mặt.
Khi vua Charles XI qua đời, Patkul cho rằng thời cơ đã đến. Vị quý tộc này thuyết phục vua August II của Ba Lan tấn công Thụy Điển, mang lời hứa để Ba Lan bảo trợ cho công quốc Livonia.
Patkul cũng đến gặp vua Đan Mạch - Frederik IV - và nhận được sự ủng hộ, vì Copenhagen cũng muốn giành lại phần đất bị Thụy Điển chiếm mất. Như vậy, Đan Mạch và Ba Lan đồng ý hợp lực để tấn công Thụy Điển bằng hai gọng kìm.
Chưa giới hạn ở đó, Patkul còn mang tham vọng mời Nga gia nhập liên minh chống Thụy Điển. Dưới sự thuyết phục của quý tộc gốc Đức này, Peter Đại đế của nước Nga đã ký một hiệp ước cam kết Moscow sẽ tấn công Thụy Điển.
Peter Đại đế ko nêu ngày tấn dụng cụ thể và cài thêm 1 điều khoản rằng Nga sẽ chỉ tấn công Thụy Điển sau khi ký hiệp định đình chiến mang đế quốc Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ).
Giai đoạn 1700 – 1706: Nga bại trận, liên minh chống Thụy Điển sứt mẻ
Thụy Điển của vua Charles XII với lợi thế nhất định ở quá trình đầu đại chiến Bắc Âu. Ảnh minh họa: Alchetron
Trong khi Nga đang lo ký hiệp định đình chiến với Đế quốc Ottoman, Ba Lan và Đan Mạch tiến công Thụy Điển. Tháng 2/1700, quân Ba Lan tấn công công quốc Livonia và phong toả vùng Riga nhưng bị quân Thụy Điển đánh bại. Cùng thời khắc đó, quân Đan Mạch cũng tấn công và vây hãm pháo đài Tonning, thuộc công quốc Holstein-Gottorp.
Tháng 4/1700, vua Charles XII điều động hạm đội Thụy Điển gồm 38 chiến hạm hiệp lực có hơn 20 chiến hạm của Anh và Hà Lan, cộng 14.000 quân tấn công đảo Zeeland của Đan Mạch và bắt nạt dọa tràn vào thủ đô Copenhagen. Vua Frederik IV của Đan Mạch khi ấy đang đưa quân đi đánh công quốc Holstein-Gottorp của Thụy Điển, nên quân Đan Mạch như rắn mất đầu. Khi trở về, vua Frederik IV bắt buộc bằng lòng những điều kiện đầu hàng.
Tháng 8/1700, đôi bên ký Hiệp ước Travendal, theo đó Đan Mạch trả lại cho Thụy Điển công quốc Holstein-Gottorp vừa chiếm và cam kết ko tham dự liên minh chống Thụy Điển. Chiến dịch thứ nhất của Charles XII thành công chớp nhoáng và sắp như không thiệt hại quân số quá lớn. Trong vòng 2 tuần chinh chiến, vua Charles XII đã lấy lại phần cương vực Thụy Điển bị chiếm và chiếc khỏi vòng đương đầu 1 đối thủ.
Ngày 9/8/1700, sau lúc ký hiệp ước đình chiến với Đế quốc Ottoman, Nga tuyên chiến có Thụy Điển. Moscow giảng giải mục tiêu cuộc đấu là để lấy lại 2 tỉnh giấc Ingria và Karelia. Nếu giành được 2 thức giấc này, Nga sẽ sở hữu cửa ngõ thông thoáng dẫn ra Biển Baltic.
Ban đầu, Narva, một thị trấn - pháo đài thuộc Estonia và giáp có Ingria, ko cần mục tiêu ban sơ của Nga. Tuy nhiên, Peter Đại đế nhận thấy phương pháp tốt nhất để chiếm được Ingria là giành kiểm soát ở Narva. Vì vậy, vị Sa hoàng đã điều quân vây hãm và tấn công Narva vào ngày 4/10/1700.
Vua Charles XII của Thụy Điển ban đầu định kéo quân tiến đánh Ba Lan nhưng sau đấy nhận được thư tuyên chiến từ Peter Đại đế bắt buộc quyết định thân hành dẫn chí ít 9.000 quân tinh nhuệ đến giải toả pháo đài Narva - khi đấy bị khoảng 35.000 - 40.000 quân Nga vây hãm. Quân Ba Lan của vua August II lúc này cũng rút về tránh mùa đông cần ko còn là mối lo ngại mang Thụy Điển.
Tháng 11/1700, quân đội Thụy Điển đến Narva và vua Charles XII ra lệnh tấn công ngay mà không nên đơn vị phòng vệ hay lập doanh trại. Lợi dụng việc quân Nga bị gió tuyết cản trở tầm nhìn, Thụy Điển tiến công chớp nhoáng để có yếu tố bất ngờ.
Chỉ huy quân Nga khi đó không buộc phải Peter Đại đế vì ông đã trở về nước để lo việc triều chính. Thay thế vị Sa hoàng là Charles Eugène de Croy - 1 vị tướng Ba Lan được vua August II gửi gắm để xin Peter Đại đế 1 sư đoàn Nga tinh nhuệ. Tuy nhiên, Peter Đại đế đã đặt niềm tin sai chỗ khi cho Eugène de Croy - 1 vị tướng thiếu kinh nghiệm chiến trận chỉ huy.
Kết cục, quân Nga bại trận, chịu thương vong lớn khoảng 8.000-10.000 người, trong lúc con số này của Thụy Điển là khoảng 2.000 người, theo Britannica. Số lượng quân Thụy Điển dù chỉ bằng 1/3 quân Nga nhưng họ được tập huấn bài bản, mang tính kỷ luật cao và được thời tiết ủng hộ nên giành chiến thắng. Quân Nga dù đông nhưng ko được huấn luyện bài bản, cộng có việc chỉ huy là người nước không tính bắt buộc chấp nhận thất bại và thương vong to trước pháo binh Thụy Điển.
Chiến thắng ở Narva khiến cho Charles XII được vua chúa ở các nước Tây Âu nhìn nhận bằng con mắt khác. Tuy nhiên, chiến thắng này cũng vô tình làm vị vua trẻ của Thụy Điển xem thường Peter Đại đế và nước Nga.
Trước khi tiến đánh Nga, Charles XII quyết định hội tụ lực lượng để đánh bại vua August II của Ba Lan. Từ năm 1700 đến 1704, vua Thụy Điển liên tục giành chiến thắng ở thủ đô Warsaw, thị thành Thorn... Năm 1704, Thụy Điển gây áp lực thành công, buộc Ba Lan phải phế truất vua August II. Vua Charles XII chỉ định Stanislas Leszczynski - một quý tộc trẻ trung thành sở hữu vị vua Thụy Điển - lên làm vua của Ba Lan vào tháng 7/1704.
Hơn 2 năm sau, Ba Lan ký với Thụy Điển hiệp ước Altranstädt, trong đó sở hữu 1 điều khoản là Ba Lan phải giao cho Thụy Điển "mọi kẻ phản quốc" đang ẩn nấp ở xứ Sachsen. Johann Reinhold von Patkul là dòng tên thứ 1 được đề cập đến. Tháng 10/1707, Patkul bị kết án nặng nhất và tử hình hình ngay sau đó.
Trong lúc Thụy Điển mải tụ họp quân đánh chiếm Ba Lan, năm 1704, Peter Đại đế điều quân đi đánh và kiểm soát được 2 vùng bờ cõi của Thụy Điển dọc bờ Biển Baltic là Dorpat và Narva.
Tuy nhiên, việc Ba Lan phế truất vua August II đồng tức thị liên minh chống Thụy Điển từ 3 thành viên, giờ chỉ còn Nga. Nhận thấy tình thế bất lợi, Peter Đại đế tăng cường các nỗ lực hòa giải sở hữu vua Charles XII bằng phương pháp đề nghị trả lại một số vùng lãnh thổ cho Thụy Điển. Nhưng vua Charles XII không ưng ý điều đấy và coi Nga là mối hiểm nguy túc trực mang Thụy Điển ở khu vực Baltic. Vị vua trẻ của Thụy Điển đã chuẩn bị lực lượng để tiến đánh Nga.
Nhận xét
Đăng nhận xét